IV. ÜNİTE
CUMHURİYET DÖNEMİNDE OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBİ METİNLER
1-Anlatmaya Bağlı Edebi Metinler
a)Milli Edebiyat Zevk ve Anlayışını sürdüren Eserler
Ø Milli edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren eserler veren romancılar, realizm akımının etkisindedir.
Ø Milli edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren eserlerde Birinci Dünya savaşı ve Milli Mücadele ile ilgili konular işlenmiştir.
Ø Milli edebiyat zevk ve anlayışına göre yazılmış hikâyelerde Mapusant (olay) tarzı hikâyenin özellikleri görülür.
Ø Milli edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren eserlerde Anadolu’ya ve Anadolu insanına yönelme görülür.
Ø Bu dönemdeki eserlerde toplumsal faydadan çok bireysel zevk ortaya çıkmıştır.
Reşat Nuri Güntekin(1892–1996)
· İstanbul’da doğmuş, ataşelik ve milletvekilliği yapmıştır.
· Edebiyatımızda memleket konusunu işleyen önemli yazarlarımızdandır.
· Yeni Lisan ve Milli Edebiyat Hareketinin en başarılı kalemlerindendir.
· Asker çocuğu olması ve müfettişlik göreviyle Anadolu’yu gezmesi Anadolu’yu yakından tanımasına neden olmuştur.
· Şöhretini Çalıkuşu romanıyla kazanmıştır. Bu roman Anadolu’yu her yönüyle anlatması bakımından önemlidir.
· Eserlerinde yanlış batılılaşma anlayışını, batıl inanışları, yurdun çeşitli yerlerinden hayat sahnelerini işlemiştir.
· Eserlerinde Anadolu’nun yerli hayatını ve kişilerini başarılı bir şekilde yansıtmıştır.
· Romanlarında güçlü bir gözlemciliğe dayanan realizm ve canlı bir üslup vardır.
· Kahramanlarını genellikle tek boyutludur. Ruh tahlillerinde başarılıdır ve eserlerine konuşma dili hâkimdir. Yarattığı kahramanları okuyucunun kendisine yakın bulması eserlerindeki en kuvvetli sanat çizgisidir.
· Roman, hikâye ve gezi yazısı türlerinde eserleri vardır.
Eserleri:
· Çalıkuşu, Dudaktan Kalbe, Gizli El, Acımak, Eski Hastalık, Yaprak Dökümü, Akşam Güneşi, Damga, Bir Kadın Düşmanı (roman)Tanrı Misafiri, Sönmüş Yıldızlar, Eski Ahbap, Boyunduruk(hikaye) Hançer, Eski Borç, Gözdağı, Balıkesir Muhasebecisi, Taş Parçası, İstiklal(oyun), Anadolu Notları (gezi yazısı) önemli eserleridir.
Yakup Kadri Karaosmanoğlu(1889–1974)
· Kahire’de doğmuş, milletvekilliği ve elçilik yapmıştır.
· “Peyam ve İkdam” gazetelerinde makale ve öyküler yazmıştır.
· Roman, hikâye, deneme, makale, anı ve mensur şiir türlerinde eserler vermiştir.
· Yazı hayatına Fecr_i Ati topluluğunda romantik realist hikâye ve mensur şiirle başlayan Yakup Kadri bu topluluk dağıldıktan sonra Milli Edebiyatiçinde yer almıştır.
· Fecr_i Ati topluluğunda bulunduğu müddetçe bu topluluğun özelliklerini benimsemiş ve ferdiyetçi sanat anlayışına sahip olmuştur.
· Asıl şöhretini romanlarıyla kazanmıştır.
· Eserlerinde mükemmel bit teknik görülür, karakterleri başarıyla canlandırır.
· İlk eserlerinde mistik bir hava sezilen sanatçı, 1916 dan sonra yurt gerçeklerini ve milli duyguları işleyen eserler yazmıştır.
· Tarih ve toplum olaylarından her birini bir romanına aktararak Tanzimat devriyle Atatürk Türkiye’si arasındaki dönem ve kuşakların geçirdikleri sosyal değişim ve bunalımların, yaşayış ve görüş farklılıklarını işlemiş; düşünceye ve teze dayanan eserler yazmıştır.
Eserleri:
· Bir Serencam, Rahmet, Milli Savaş Hikâyeleri (hikâye) ;Erenlerin Bağından, Okun Ucundan (mensur şiir); Vatan Yolunda Zoraki, Diplomat Gençlik ve Edebiyat Hatıraları (anı); Kiralık Konak (nesiller arası çatışma konu edinilir),Yaban(Ahmet Celal’in hatıra defteri olarak düzenlenmiş. Bu eserde Anadolu insanının içinde yaşadığı zorluklar, köylülerin pislik ve ahlaksızlık içindeki halleri anlatılır), Nur Baba (Tekkelerin içten içe bozuluşu anlatılır) Hüküm Gecesi ( Osmanlını bozulan siyasi durumu Ahmet Kerim çevresinde gözler önüne serilir), Sodom Gomore; Bir Sürgün, Ankara, Panoroma( üçü de Cumhuriyet dönemini anlatır.) (roman) önemli eserleridir.
b)Toplumcu Gerçekçi eserler
Ø Toplumcu gerçekçiler eserlerinde büyük şehirlere göçün ortaya çıktığı problemleri ve sosyalizm üzerinde durmuştur.
Ø Toplumcu gerçekçiliği esas alan eserlerde siyasi ideolojiler ön plana çıkar.
Ø Roman ve hikâyelerde çok sağlam bir kurgu görülmez.
Ø Eserlerde köylü ağızlarına oldukça fazla yer verilmiştir.
Ø Anlatımda yer yer aksaklık vardır.
Sabahattin Ali (25 Şubat 1907 – 2 Nisan 1948)
· 25 Şubat 1907'de bugün Bulgaristan sınırları içinde kalan Gümülcine’de doğdu.
· Yozgat’ta öğretmenliğe başladı. Maarif Vekâleti’nin açtığı sınavı kazanarak Almanya’ya eğitime gitti.
· Yurda dönüşünde Aydın'daki bir ortaokulda Almanca öğretmenliğine atandı. Bu görevdeyken okulda "yıkıcı propaganda" yapmak suçlamasıyla 3 ay tutuklu kaldı.
· 1932'de okuduğu bir şiirde Mustafa Kemal'i eleştirdiği suçlamasıyla yine gözaltına alındı. Sinop ve Konya cezaevlerinde bir yıl yattı. Cumhuriyetin 10. Yılı nedeniyle çıkan aftan yararlanarak salıverildi.
· Maarif Vekaleti Talim Terbiye Dairesi'nde, Neşriyat Müdürlüğü'nde çalıştı. Ankara'da Almanca öğretmenliği, Ankara Devlet Konservatuvarı'nda çevirmenlik, öğretmenlik, dramaturgluk yaptı.
· 1945'te bakanlık emrine alındı. 1946'da işsiz kaldığı dönemde Aziz Nesin'le birlikte "Marko Paşa" dergisini çıkarmaya başladı.
· Yayın yoluyla hakaret suçlamasıyla 3 ay hapse mahkum edildi. Serbest kalınca bir kamyon alarak taşımacılığa başladı.
· Sürekli izlenmekten, yargılanmaktan tedirgin olduğu için yurtdışına kaçmaya karar verdi. Kırklareli üzerinden Bulgaristan'a geçmek istedi. 2 Nisan 1948’de yurt dışında çıkmak için anlaştığı, kendisine kılavuzluk yapan Ali Ertekin tarafından, Bulgaristan sınırı yakınlarında Sazara köyü civarındaki ormanda öldürüldüğü iddia edildi. Mezarının nerede olduğu kesin belli değil.
· Yazmaya Balıkesir'de yayınlanan "Çağlayan" dergisinde 1925'te yayınlanan şiirleriyle başladı (Bazı kaynaklara göre "Irmak" dergisinde). Yedi Meşale, Resimli Ay, Varlık gibi dergilerde yayınlanan şiirleri, öyküleri, yazılarıyla tanındı.
· İlk toplumsal gerçekçi öyküleri "Resimli Ay" dergisinde yayınlandı.
· Şiirler, hikâyeler, romanlar yazdı, çeviriler yaptı.
· Anadolu insanına yaklaşımıyla edebiyata yeni bir boyut kazandırdı.
· Konularını toplumsal eşitsizliklerden aldı. Ezilen insanların acılarını, sömürülmelerini dile getirdi.
· Aydınlar ve kentlilerin Anadolu insanına karşı takındıkları küçümseyici tavrı eleştirdi.
· 1937'de yayınlanan "Kuyucaklı Yusuf" romanı, gerçekçi Türk romanının en özgün örneklerinden biridir.
· Öykülerinde, tanımlamakta güçlük çektiğimiz kimi duyguları ustalıkla anlatır. İnsanın zavallılığını ve gücünü aynı sarsılmaz üslupla, zaman zaman masalsı ve destansı bir biçimde yansıtmayı başardı.
Eserleri
· Dağlar ve Rüzgâr (1934 - Yeni Eklerle 1943). Kurbağanın Serenadı ve Öteki Şiirler'le birlikte (1937) (Şiir), Değirmen (1935) ,Kağnı (1936) , Ses (1937) ,Kağnı - Ses (1943 - İki Kitap Birlikte) , Yeni Dünya (1943) , Sırça Köşk (1947). (Öykü), Kuyucaklı Yusuf (1937) ,İçimizdeki Şeytan (1940) ,Kürk Mantolu Madonna (1943). (Roman), Tarihte Garip Vakalar, Max Memmerich (1941) ,Antigone, Sofokles (1942) ,Minna Von, Barnhelm, Lessing (1943) ,Üç Romantik Hikaye, H. Von Kleist - A.V. Chamisso - E.T.A. (Çeviri)
Fakir BAYKURT (15 Haziran 1929, 11 Ekim 1999)
· 1929’da Burdur’da doğdu. 1955'te Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü’nden mezun oldu. Sivas, Hafik ve Şavşat’ta öğretmenlik, ilköğretim müfettişliği yaptı.
· İlk romanı "Yılanların Öcü"nün yayınlanmasından sonra Bakanlık emrine alındı.
· 1962'de ABD Indiana Üniversitesi'nde ders araçları konusunda eğitim gördü. Yurda dönüşünden sonra Türkiye Öğretmenler Sendikası'nın (TÖS) kuruluşunda görev aldı ve Türkiye Öğretmen Dernekleri Milli Federasyonu (TÖMFED) Genel Başkanı oldu.
· İlk öğretmenler boykotu nedeniyle 1969'da açığa alındı. 1971'de istifa etti. 12 Mart döneminde 1971’de sıkıyönetimce tutuklandı. Askeri mahkeme önünde uzun süre yargılanıp beraat etti. Salıverildikten sonra Almanya’ya gitti. Uzun süre Duisburg kentinde yaşadı. 10 Ekim 1999’da burada yaşamını yitirdi.
· Yazmaya şiirle başladı. Orhan Veli çizgisinde ama köy hayatı içerikli şiirler yazdı.
· 1950'den sonra öykü ve romana yöneldi.
· Eserlerinde içinde doğup yetiştiği köylülerin hayatını yazmıştır.
· Ona göre öykü, "yazıldığı dönemin tarihsel, toplumsal renklerini, özelliklerini içermeli az da olsa belge işlevi yüklenmelidir."
· İlk öykü kitabı "Çilli"den başlayarak öykülerinde kesitleri değil geniş açılımları, bir anın olayını değil geniş dönemlerin olaylarını işledi.
· Romanlarında Türkiye'deki köylü yaşamını halkçı ve devrimci bir bakış açısıyla ele aldı.
· Köylünün bilinci ve bilinçaltındaki istekleri, tepkileri, çelişkileri yansıttı.
· 1950–1970 döneminde etkili olan "köy edebiyatı hareketi"nin önde gelen temsilcisi oldu.
Eserleri:
· Yılanların Öcü (1954) ,Irazcanın Dirliği (1961) ,Onuncu Köy (1961) ,Amerikan Sargısı (1967)
Tırpan (1970) ,Köygöçüren (1973) ,Keklik (1975) ,Kara Ahmet Destanı (1977) ,Yayla (1977)
Yüksek Fırınlar (1983) ,Koca Ren (1986) ,Yarım Ekmek (1997) ,Kaplumbağalar (1980) (Romanları) Çilli (1955) , Efendilik Savaşı (1959) , Karın Ağrısı (1961) , Cüce Muhammet (1964) Anadolu Garajı (1970) , On Binlerce Kağnı (1971) , Can Parası (1973) , İçerdeki Oğul (1974) Sınırdaki Ölü (1975) , Gece Vardiyası (1982) , Barış Çöreği (1982) , Duirsbug Treni (1986) Bizim İnce Kızlar (1992) , Dikenli Tel (1998) (Öyküleri) Efkar Tepesi (1960) , Şamaroğlanları (1976) , Kerem ile Aslı (1974) , Kale Kale (1978) Kaplumbağalar (1980) (Toplum ve Eğitim Yazıları) Topal Arkadaş , Yandım Ali , Sakarca , Sarı Köpek, Dünya Güzeli (1985) , Saka Kuşları (1985) (Çocuk Kitapları) Bir Uzun Yol , Dostluga Akan Şiirler(Şiir)
c)Bireyin iç dünyasını esas alan eserler
Ø Bireyin iç dünyasını esas alan eserlerde insan gerçekçiliğinin farklı yönleri ele alınır.
Ø Bireyin iç dünyasını ele alan yazarlar Çehov tarzı hikâyeler yazmıştır.
Ø Bireyin iç dünyasını esas alan yazarlar, birey kavramından yola çıkarak toplumu açıklayan ve yönlendiren eserler vermeye çalışmışlardır.
Ø Bu dönemde eser veren yazarlar psikoloji ve psikiyatriden faydalanmıştır.
Ø Bireyin iç dünyasını esas alan eserlerde psikolojik analizler yapılmıştır.
Ø Bireyin iç dünyasını esas alan eserlerde insan ruhu üzerinde durulmuştur.
Ø Bireyin iç dünyasını esas alan eserlerde insana özgü gerçekçilik ön plandadır.
Ø Bireyin iç dünyasını esas alan eserlerde bireysel çözümlemeler önemli yer tutar.
Mustafa Kutlu
· 1947'de Erzincan'da doğdu. Erzincan Lisesi'ni (1963), Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümünü bitirdi (1968). Tunceli ve İstanbul'da edebiyat öğretmenliği yaptı. Öğretmenlikten ayrılarak (1974) Dergâh Yayınları'nda idareci olarak çalışmaya başladı. Hareket ve Dergâh dergileriyle, Türk Dili Edebiyatı Ansiklopedisi'nin yayın faaliyetlerini yürüttü. Senaryolar yazdı. Kanal 7’de sohbet programları yaptı.
· Yazın incelemelerinde İslamcı-Türkçü yaklaşımın savunucuları arasında göründü.
Eserleri:
· Ortadaki Adam (1970), Gönül İşi (1974), Yokuşa Akan Sular (1979), Yoksulluk İçimizde (1981), Ya Tahammül Ya Sefer (1983), Bu Böyledir (1990), Sır (1990), Arkakapak Yazıları (1995), Hüzün ve Tesadüf (1998) (hikaye) Sabahattin Ali, Sait Faik’in Hikâye Dünyası (inceleme)
d) Modernizmi Esas Alan Eserler
Ø Modernizmi esas alan eserlerde geleneksel anlatım ve yapıyı reddetmek önemlidir.
Ø Modernizmi esas alan eserlerde Konu olarak bireyin bunalımları ve topumla çatışmaları işlenmiştir.
Ø Modernizmi esas alan eserlerde Bireyin hayatı huzursuzluk üzerine kurulmuştur.
Ø Modernizmi esas alan eserlerde çağrışıma çokça yer verilmiş, şiire has söyleyiş vardır.
Ø Modernizmi esas alan eserlerde alegorik anlatım önemlidir.
Ø Modernizmi esas alan eserlerde gecekonduda yaşayan insanların problemleri anlatılmış.
Ø Modernizmi esas alan eserlerde bilinç akışı bilinçaltı kullanılır.
Ø Modernizmi esas alan eserlerde insanın dışındaki toplumsal dünyayı yalın bir biçimde yansıtmadan kaçınılır.
Ø Modernizmi esas alan eserlerde yerleşik uzlaşımlara, modern toplumun vasatilik ve bayağılığına isyan vardır.
Oğuz Atay (1934–1977)
· 12 Ekim 1934’te Kastamonu İnebolu’da doğdu. 13 Aralık 1977’de İstanbul’da yaşamını yitirdi.
· Romancı, öykü ve oyun yazarıdır.
· Topografya adlı bir de mesleki kitap yazdı.
· Öykü ve yazıları 1971’den sonra Yeni Dergi ve Soyut’ta yayınlandı.
· İlk romanı "Tutunamayanlar"da küçük burjuva dünyasına ironiyle yaklaştı. Kitapta olaylar, küçük burjuva dünyasının değerlerinden ölümüne nefret eden bir gencin, kendisini öldürmesiyle noktalanır. Bu eserinde yenilikçi ve çağdaş Batı romanının bazı tekniklerinden ustaca yararlandı.
· İç konuşma, bilinç akışı, düşler ve değişik söylemlerden oluşan metinler düzleminde karmaşık bir gerçeklik kurdu.
· Romanın içinde dağılmış ayrıntı, gözlem ve çağrışımlar, bütüne egemen olan bilinçli bir kurgunun öğeleridir.
· Öykü kitabı "Korkuyu Beklerken"de de psikolojik çözümlemelere ağırlık verdi.
Eserleri
· Tutunamayanlar (1971) , Tehlikeli Oyunlar (1973) , Bir Bilim Adamının Romanı (1975) , Eylem bilim (1998) (roman) , Korkuyu Beklerken (1975) (öykü) Oyunlarla Yaşayanlar (1985) (oyun)
Orhan Pamuk
· 1952’de İstanbul’da doğdu. 1976’da İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Enstitüsü’nü bitirdi.
· İlk romanı Cevdet Bey ve Oğulları 1979’da Milliyet Yayınları Roman Yarışması’nı kazandı.
· 1982’de yayınlanan bu kitap 1983 Orhan Kemal Roman Ödülü’nü de aldı.
· Aynı yıl ilk baskısı çıkan Sessiz Ev ile 1984 Madaralı Roman Ödülü’nü ve bu kitabın Fransa’da çıkan çevirisiyle de 1991 (Avrupa Keşif Ödülü) kazandı.
· 1985’de yayınlanan tarihî romanı Beyaz Kale Pamuk’un ününü yurt içinde ve yurt dışında genişletti.
· 1990’da yayınlanan Kara Kitap, çağdaş Türk edebiyatının en fazla tartışılan romanlardan biri oldu.
· 2006'da Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazanan ilk Türk yazarı olarak tarihe geçti. Avrupa ve ABD'deki üniversitelerde ders verdi. Halen ABD'de yaşıyor.
· Benim Adım Kırmızı (1998) Orhan Pamuk'un romancılığı postmodern roman kategorisinde değerlendirilmektedir.
· Doğu-batı sorunsalıyla estetik düzeyde hesaplaşmaya yönelen önemli yazarlardan birisidir.
· Pamuk; bu sorunsalı kültürel ve felsefi içerikleriyle edebiyatına taşımış, özellikle Kara Kitap'ta bu tema bağlamında önemli, çok katmanlı bir edebi metin örneği sergilemiştir.
Eserleri
· Cevdet Bey ve Oğulları (1982) , Sessiz Ev (1983) , Beyaz Kale (1985) , Kara Kitap (1990)
Yeni Hayat (1994) , Benim Adım Kırmızı (1998) , Kar (2002) (roman)Öteki Renkler (1998, denemeler de var) (hikâye)Gizli Yüz (senaryo 1992)
2-Göstermeye Bağlı Edebi metinler
Ø Bu dönemde batılı anlamda tiyatro eserleri yazılmış.
Ø Bu dönem tiyatrolarında ulusçuluk, Osmanlı imparatorluğu, aile yapısı, bireysel sorunlar ve toplumsal sorunlar işlenmiştir.
Ø Bu dönem tiyatrolarında dil ve anlatım zenginleştirilmiş. Halkın anlayabileceği açık ve anlaşılır bir dil kullanılmıştır.
Ø Bu dönemde daha çok absürd tiyatro yazılmıştır. Özellikleri şunlardır.
§ Absürd tiyatro klasik oyun örgüsünü reddeder.
§ Absürd tiyatro okuyucuya ve izleyiciye hikâyenin sonunu kendi zevkine ve anlayışına göre hayal etme imkanı verir.
§ Absürd tiyatroda başlıkla olay arasında ilişki vardır.
§ Absürd tiyatroda kahramanların psikolojisini anlatır.
§ Absürd tiyatroda zihinde cereyan eden zaman ele alınır.
§ Absürd tiyatroda konuya göre dekoru reddeder.
§ Absürd tiyatroda hiçbir şey anlatmak amacında değildir.
Haldun Taner(1915–1986)
· İstanbul’da doğmuş, çeşitli gazetelerde fıkralar ve köşe yazıları yazmıştır.
· Hikâye ve tiyatro yazarıdır.
· Hikâyelerinde toplumun aksak, bozuk, düzensiz, eksik yanlarını kişilerden hareketle yansıttı.
· İlk öykülerinde meddah geleneğinin anlatım olanaklarından yararlanmıştır.
· Eski ve yeni yaşam biçimleri arasında kalmış kişilerin, sonradan görme zenginlerin yaşayışlarını; varlıklı bir yaşam süren insanları, yeni yaşam koşullarına uyum sağlayamayan kişileri günlük yaşamdaki kaygıları, sevinçleri, alınganlıkları eksiklikleri eserlerinde yansıttı.
· Tiyatro eseri yazmakla kalmamış, Türk tiyatrosunun biraz daha ileri gitmesi için çalışmıştır.
· Tiyatroları eleştiriyle yüklü olmasına rağmen hepsinde eleştiriyi güldürü içinde yoğurarak ele almıştır. Güldürürken eğitmeyi amaçlamıştır.
Eserleri:
· Yaşasın Demokrasi, Tuş; Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu, On İkiye Bir Var, Sancho’nun Sabah Yürüyüşü, Yalıda Sabah (Hikaye); Günün Adamı, Keşanlı Ali Destanı, Sersem Kocanın Kurnaz Karısı, Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım (Oyun) önemli eserleridir.
Turan Oflazoğlu (1932- …)
· Adana’da doğmuş, günümüz tiyatro yazarlarındandır.
· Tiyatro eğitimini Amerika’da tamamladıktan sonra İstanbul Üniversitesi’nde tiyatro dersleri vermiştir.
· Tiyatrolarının konusunu Osmanlı’nın buhranlı dönemleri oluşturur.
Eserleri:
· Kösem Sultan, Deli İbrahim, Cem Sultan, 4.Murat, 3.Selim, Genç Osman, Elif Ana (Oyun) önemli eserleridir.
|
